پیشنیه و وضعیت روابط

پیشنیه و وضعیت کلی روابط دو جانبه ایران و آلمان

 

الف) روابط سیاسی:

روابط دیپلماتیک ایران و آلمان با گشایش سفارت ایران در برلین در سال ١٢٦٤ (۱۸۸۵) به طور رسمی آغاز شد. تماس‌ها و تبادلات سیاسی و تجاری پیشین، آشنایی متقابل تاریخی و فرهنگی دو ملت و ضرورت‌ها و ملاحظات سیاسی مربوط به موازنه قوا میان دولت‌های اروپایی زمینه‌ساز این ارتباط گردید.

در جنگ جهانی دوم حضور چند صد مشاور و کارشناس آلمانی بهانه‌ اشغال ایران از سوی متفقین گردید. پس از پایان جنگ ایران رابطه خود را با آلمان غربی از سر گرفت و علاوه بر سفارت در بن، سه کنسولگری در شهرهای هامبورگ (مارس ١٩٥١)، مونیخ (مه ١٩٦٠)‌ و برلین غربی (۱۹۶۶)‌ تأسیس کرد. ایران همچنین با آلمان شرقی در سال ۱۳۵۲ (۱۹۷۳) رابطه دیپلماتیک ایجاد نمود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سیاست خارجی کشور در مسیر استقلال و عدم وابستگی به دو بلوک شرق و غرب قرار گرفت. در این دوران روابط ایران و آلمان متأثر از فراز و نشیب روابط کلی ایران و غرب گردید. در عین حال آلمان از طرفداران گفتگو و ارتباط سازنده میان ایران و کشورهای اروپایی و غربی بوده است. آقای گنشر اولین وزیر خارجه غربی بود که در سال ۱۹۸۴ از ایران بازدید نمود و صدام را متجاوز خواند.

در سه دهه گذشته هیأت‌های متعددی در سطوح مختلف میان دو کشور مبادله شده است که از مهمترین آنها می‌توان به سفر رئیس جمهور وقت ایران در سال ۲۰۰۰ به آلمان اشاره کرد که فصل نوینی را در روابط دو کشور گشود. در این دوران مبادلات اقتصادی دو کشور روند صعودی یافته و آلمان با حجم تجارت نزدیک به ۵ میلیارد یورو اولین شریک تجاری ایران گردید.

در دهه اخیر روابط دو جانبه تا حد زیادی متأثر از مسأله هسته‌ای بوده است. با اجرای برنامه جامع اقدام مشترک افق‌های تازه‌ای گشوده شده و امید می‌رود در دوره جدید هر گونه مانعی در مسیر توسعه همه‌جانبه روابط سیاسی به سرعت مرتفع گردد.

در عرصه‌ بین‌المللی و منطقه‌ای، حفظ صلح و امنیت، مبارزه با تروریسم، برقراری ثبات و توسعه از طریق سازوکارهای دو و چند جانبه از موضوعات تعامل ایران و آلمان بوده است. سیاست جمهوری اسلامی ایران در دوره جدید تقویت هر چه بیشتر همکاری‌ها در این عرصه است.

 

ب) روابط اقتصادی:

پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی ایران و آلمان به بیش از یک صد سال قبل باز می‌گردد. آلمان در ٥۰ سال گذشته همواره جزو بزرگترین شرکای تجاری ایران بوده است. بسیاری از صنایع ایران از جمله داروسازی، غذایی، نفت و گاز، نیروگاهی و آب بر پایه صنایع آلمان ساخته شده است. روابط تجاری دو کشور طی چند سال اخیر بدلیل تحریمهای اقتصادی با کاهش مواجه شده است. اما امید می رود با لغو تحریمها و عادی شدن روابط بانکی و بیمه‌ای مجدداً روابط تجاری دو کشور روند صعودی پیدا کند و مجموعه‌ای از پروژه‌های اقتصادی ایران با کمک شرکت‌های آلمانی به اجرا در آید.

کالاهای صادراتی ایران به آلمان شامل تولیدات کشاورزی و مواد غذایی همچون زعفران، خاویار، انواع خشکبار و میوه‌های تازه، داروهای گیاهی، مواد معدنی، سوخت های معدنی نظیر زغال سنگ، منسوجات (فرش و قالی)، مواد مصنوعی پلاستیکی، فولاد و آهن آلات و محصولات شیمیایی می‌باشد. مهمترین اقلام صادراتی آلمان به ایران را نیز ماشین آلات، محصولات الکترونیکی، دارو و تجهیزات پزشکی، انواع خودرو، مواد مصنوعی پلاستیکی، کالاهای فولادی و آهنی تشکیل میدهند. جدول زیر نشانگر مناسبات تجاری دو کشور طی سالهای گذشته است.

 

حجم روابط تجاری ایران و آلمان طی سالهای ٢٠٠٧ لغایت ٢٠١٥ (به میلیون یورو)

 

٢٠٠٧

٢٠٠٨

۲۰۰۹

۲۰۱۰

۲۰۱۱

۲۰۱۲

۲۰۱۳

۲۰۱۴

٢٠١٥

صادرات ایران به آلمان

٢۸۳

۵۹۳

۵۴۰

۹۱۸

۷۶۹

۳۶۹

۲۷۳

۲۹۵

۳۱۵

واردات ایران از آلمان

۳۶۰۰

۳۹۲۲

۳۷۱۴

۳۷۹۰

۳۰۸۸

۲۵۰۰

۱۸۵۰

۲۴۰۰

۲۰۸۶

حجم روابط تجاری

۴۱۸۳

۴۵۱۵

۴۲۵۲

۴۷۰۸

۳۸۵۷

۲۸۶۴

۲۱۲۳

۲۶۹۵

۲۴۰۱

 

توافق برجام و اجرای آن فرصت مناسبی برای شرکت‌های آلمانی جهت عادی سازی روابط خود با شرکای ایرانی فراهم کرده است. اقتصاد دو کشور مکمل یکدیگر بوده و منابع انرژی نفت، گاز و مواد اولیه معدنی و صنعتی ایران می‌تواند بخشی از نیازهای آلمان به مواد اولیه و انرژی را تأمین کند.  ایران با دارا بودن اولین ذخایر گاز (١٨ درصد) و چهارمین ذخایر نفت جهان می‌تواند یکی از تأمین‌کنندگان منابع انرژی هیدروکربنی آلمان در آینده باشد. آلمان می‌تواند با سرمایه‌گذاری و مشارکت در توسعه حوزه‌های نفت و گاز ایران بخشی از نیاز خود به منابع انرژی را برطرف نماید. صادرات گاز ایران به صورت ال ان جی و یا از طریق خط  لوله به اروپا امکان پذیر است. از سوی دیگر فرصت‌های زیادی برای شرکتهای آلمانی با ایران جهت همکاری در زمینه سرمایه گذاری، انتقال فناوری، مهندسی، آموزش و ارائه خدمات در بخشهای مختلف اقتصادی وجود دارد.

یکی از مهمترین سازوکارهای تعریف شده برای رفع موانع اجرایی و ایجاد تحرک در بخشهای اقتصادی دو کشور، مکانیزم کمیسیون مشترک است که بعد از ۱۴سال وقفه دوباره در دستور کار روابط فیمابین قرار گرفت. به این منظور پنجمین اجلاس کمیسیون مشترک دو کشور در تاریخ ۱۱ لغایت ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۵ (۱ تا ۴ می ۲۰۱۶) برگزار گردید. در یادداشت تفاهم پنجمین اجلاس کمیسیون مشترک دو کشور نقشه راه و استراتژی روابط اقتصادی بلند مدت دو کشور تعریف شده و پیش‌بینی می‌شود مناسبات تجاری فیمابین طی دو تا سه سال آینده به رقم ۶ میلیارد یورو (حجم تجاری در سال ۲۰۰۶) برسد.

طی ارزیابی مقامات اقتصادی دو کشور، امکانات بالقوه برای افزایش حجم روابط تجاری فیمابین تا رقم ۱۰ میلیارد یورو وجود دارد و رسیدن به این هدف در گرو نگاه شرکت‌های آلمانی جهت همکاری با ایران است که نباید تنها به ایران به عنوان یک مقصد صادراتی نگاه کنند. با توجه به امکان دسترسی آسان به بازار ٤٠٠ میلیون نفری کشورهای منطقه، شرکتهای آلمانی می‌توانند با استفاده از مزایای ایران (نیروی جوان متخصص، وجود ذخایر نفت، گاز و معادن فراوان، انرژی ارزان، دستمزد پایین نیروی کار، وسعت زیاد و قانون حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی) کالاهای خود را تحت نظارت و مدیریت خود تولید و علاوه بر عرضه در بازار ایران به دیگر کشورهای منطقه نیز صادر نمایند. در مجموع ظرفیت زیادی برای همکاری دو کشور در زمینه انرژی (نفت و گاز)، نیروگاهی، منابع انرژی تجدیدپذیر، صنعت، کشاورزی، حمل و نقل، اجرای زیربناها، مدیریت منابع آب و فاضلاب، ساختمان و ... وجود دارد.

مقامات عالی‌رتبه دو کشور در خصوص حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط جهت ارتباط و همکاری با یکدیگر اتفاق نظر دارند. طرف‌های ایرانی نیز از همکاری با شرکت‌های متوسط و خانوادگی آلمان که دارای تجربیات زیاد و فناوری بالا می‌باشند استقبال می‌کنند.

 

پ) روابط فرهنگی:

 

پیشینه روابط فرهنگی ایران و آلمان به سفر‌های سیاحان و پژوهشگران متقدم ایرانی و آلمانی و ترسیم دو کشور در سفرنامه‌ها وخاطرات بازمی‌گردد که زمینه‌های شناخت متقابل میان اندیشمندان و نخبگان دو کشور را ایجاد نمود.

فیلسوفان و ادیبان آلمانی از مقام بالایی در میان ایرانیان برخوردارند. قدمت و غنای فرهنگی ایران نیز برای فرهیختگان آلمانی جذاب و الهام بخش بوده است. حجم مطالعات و کتب منتشر شده توسط اندیشمندان و شرق‌شناسان آلمانی درباره ایران و معارف اسلامی از گستره فراوانی برخوردار است. گوته در سال ١٨١٩ با تأثیر پذیری از اشعار حافظ، دیوان غربی-شرقی خود را به وی تقدیم کرد، اثری که تا به امروز به ‌عنوان مرجعی در خصوص تفاهم و درک شرق و غرب از یکدیگر مورد استناد قرار می‌گیرد.

به‌عنوان نمونه‌ای از سابقه فعالیت‌های فرهنگی ایران در آلمان می‌توان از آکادمی علمی اسلامی کلن نام برد که در سال ١٩٧٦ با همت پروفسور فلاطوریبنا نهاده شد. هدف این فرهنگستان، فراهم آوردن زمینه گفتگوی میان ادیان به ویژه مسیحیت، یهودیت و اسلام و رفع سوء‌تفاهم‌ها و پیش‌داوری‌های نادرست در این زمینه و نیز هموار کردن راه فهم متقابل هر یک از این فرهنگ‌ها از یکدیگر بود.

فهم مشترکی که با تیکه بر پشتوانه تاریخی فوق وجود دارد، زمینه‌های متعددی برای گسترش ارتباط میان دو ملت ایجاد کرده است. سینما و تئاتر، موسیقی، هنرهای تجسمی، آموزش عالی، موزه‌ها و ورزش به عنوان حوزه‌های عمده همکاری فرهنگی و اجتماعی مطرح هستند. برگزاری رویدادهای متعدد همچون هفته فرهنگی، جشن نوروز مشترک با حضور ده سفارتخانه و نیز بزرگداشت حافظ و گوته به همت ایرانیان فعال و علاقه‌مند در معرفی فرهنگ ایران به آلمان مؤثر بوده‌اند. مراکز ایران شناسی و کرسی‌های زبان فارسی نیز در این زمینه نقش مهمی داشته‌اند. در عرصه اجتماعی، اقامت و همزیستی ده‌ها هزار ایرانی و حضور چند هزار دانشجو و استاد ایرانی در آلمان نیز در ارتباط و شناخت متقابل دو ملت تأثیرگذار بوده است. 

جمهوری اسلامی ایران با بهره‌‌گیری از فعالیت‌های رایزنی فرهنگی و همکاری با مراکز فرهنگی و اسلامی در برلین و سایر شهرهای آلمان و همچنین ارتباط با انجمن‌ها و سازمان‌های فرهنگی، اجتماعی و مذهبی آلمان تلاش نموده است در جهت تقویت هرچه بیشتر ارتباطات فرهنگی دو کشور گام بردارد.